Wie een vraag stelt verwacht een antwoord. Zo simpel is het. Maar of dat antwoord afdoende kan zijn hangt af van welke vraag gesteld wordt.
Natuurwetenschap
Bij natuurwetenschappelijke vragen is de kans op een afdoende antwoord het grootst, aangezien de fysieke wereld tot op zekere hoogte betrouwbaarder of voorspelbaarder is dan de sociale wereld. Ook al bestaat er bijvoorbeeld geen absolute zekerheid over de afstand van de aarde naar de maan of over de ouderdom van een opgegraven skelet, over de meeste eigenschappen van onze fysieke wereld zijn we het in grote lijnen wel met elkaar eens. In de natuurwetenschappen is het dus mogelijk om het juiste antwoord te vinden.
Menselijk gedrag
Bij vragen over het menselijk gedrag ligt dit anders. De oorzaken van het menselijk gedrag zijn zo complex dat we vaak alleen maar kunnen vermoeden waarom mensen zich zus of zo gedragen. Daar komt nog bij dat het ons niet koud laat hoe het menselijk gedrag verklaard wordt. We hechten er aan dat zulke verklaringen – bijvoorbeeld voor een stijging van de werkeloosheid of voor de oorzaken van kindermishandeling – in overeenstemming zijn met onze eigen opvattingen. In discussies over menselijk gedrag brengen we namelijk altijd onze eigen normen en waarden mee en verzetten we ons vaak tegen standpunten die hiermee in strijd zijn.
Omdat het menselijk gedrag zo complex en controversieel is, leveren onze vragen hierover geen zekere maar slechts waarschijnlijke kennis op. Als we bijvoorbeeld over alle bewijzen beschikten dat lichaamsbeweging heilzame effecten heeft op onze geestelijke gezondheid, dan nog zouden we geen absolute zekerheid over die effecten hebben. In de gedragswetenschappen is het dus vaker niet dan wel mogelijk om het juiste antwoord te vinden.
Het juiste antwoord?
Ongeacht welke vragen gesteld worden, kritisch denken heb je vooral nodig bij brandende kwesties waarover weldenkende mensen van mening verschillen. Deze kwesties zijn juist daarom zo interessant omdat er verschillende standpunten mogelijk zijn die allemaal met goede argumenten te verdedigen zijn.
Bij maatschappelijke kwesties zul je zelden een standpunt tegenkomen waarvan je kunt zeggen: ‘Dit is het enige juiste standpunt in deze kwestie.’ Als dat namelijk het geval was, zouden weldenkende mensen niet over maatschappelijke kwesties debatteren.
Ook zul je bij maatschappelijke kwesties nooit het enig juiste antwoord vinden. Het is belangrijk om, afhankelijk van de aard van het probleem en de informatie die voorhanden is, naar een zo goed mogelijk antwoord te zoeken. Er komt namelijk een moment waarop je een standpunt moet innemen, ook al ben je nog niet helemaal zeker van je zaak. Bovendien is er vaak onvoldoende tijd en gelegenheid om alle feiten boven tafel te krijgen die je voor jouw standpunt nodig hebt. Als iemand over pijn op de borst klaagt en vraagt of jij hem naar het ziekenhuis wilt brengen, is het toch ook niet verstandig om eerst alle juiste vragen te stellen!