Misschien is geen moment na de Tweede Wereldoorlog een derde wereldoorlog zo nabij geweest als tijdens de Cuba crisis. in oktober 1962. De wereld hoorde in die dagen maar weinig van wat er achter de schermen door de leiders van de VS en de SU werd besproken. Zowel in de VS als in de SU heeft maar een zeer kleine groep mensen invloed kunnen uitoefenen op de gebeurtenissen.
Revolutie in Cuba
In de jaren vijftig was Batista de dictator van Cuba. Zijn regime was corrupt en gehaat bij de bevolking. Amerikaanse zakenlui en de maffia maakten grote winsten, maar de bevolking leefde in miserabele omstandigheden. Batista werd eind 1958 met geweld verdreven door Fidel Castro en zijn revolutionaire kameraden. Castro was populair in de VS, maar toen hij suikerplantages en fabrieken (meestal in het bezit van Amerikanen) ging nationaliseren bekoelde dit enthousiasme. President Eisenhower verbood de invoer van Cubaanse suiker, het belangrijkste export- product van Cuba. De Sovjet- Unie besloot nu suiker uit Cuba aan te kopen en Cuba te voorzien van olie. Castro’s visies werden steeds communistischer en Cuba kwam in Amerikaanse ogen steeds meer onder Sovjet-invloed. In maart 1960 gaf Eisenhower zijn goedkeuring aan een CIA-plan voor een geheime invasie in Cuba door gevluchte Cubanen die nu in de VS woonden.
Invasie, 1961
Voor de nieuwe president Kennedy was een communistisch Cuba zo dichtbij de VS een zaak van eerste prioriteit. Zijn militaire staf adviseerde hem positief over de al geplande invasie. Ook Kennedy ging akkoord. Drie maanden na zijn aantreden vond die plaats in de Varkensbaai. De invasie verliep slecht. De Cubaanse bevolking kwam niet in opstand tegen Castro zoals was verwacht en Castro’s leger was in staat de invasie tot stilstand te brengen. De mislukking van de Varkensbaai was slecht voor Kennedy’s imago. Castro’s positie werd erdoor gesterkt. De Sovjet- Unie ging over tot militaire versterking van Cuba.
Raketten op Cuba
Op 15 oktober 1962 ontdekte de CIA op U2-foto’s dat er Russische raketten in Cuba waren gestationeerd. Raketten die Amerikaanse steden konden aanvallen met atoomwapens. Een directe bedreiging voor de VS. De adviezen die Kennedy kreeg om hierop te reageren waren heel verschillend: een directe luchtaanval op de raketbases in Cuba of militair niet ingrijpen en onderhandelen. Uiteindelijk besloot de president tot een gematigde reactie.
Er zou een blokkade rond Cuba komen. Amerikaanse schepen zouden elk schip dat Cuba naderde aanhouden voor onderzoek. Het voordeel van een blokkade was dat het tijd gaf om te kunnen onderhandelen met Moskou. En als de blokkade niet zou werken kon de VS altijd nog overgaan tot een aanval op Cuba. Op 22 oktober vertelde Kennedy zijn landgenoten in een tv-toespraak wat er aan de hand was en dat hij tot een blokkade had besloten.
Blokkade
De nadering van enkele Russische schepen van de blokkadegrens werd in het Witte Huis met spanning gevolgd. Op 24 oktober kwam het bericht dat zij waren gestopt. Chroesjtsjov liet weten dat een blokkade ‘onacceptabel’ was. Zijn schepen zouden de volgende morgen weer verder varen. In New York kwam de Veiligheidsraad in spoedzitting bijeen.
De Amerikaanse afgezant confronteerde de Sovjet-afgevaardigde voor het oog van de wereld met grote foto’s waarop duidelijk raketbases op Cuba waren te zien. Aan de blokkadegrens mochten enkele neutrale schepen doorvaren. Geheime onderhandelingen In het geheim bood Chroesjtsjov aan de raketten te verwijderen als de VS beloofde geen invasie op Cuba te plegen. Later verbond hij aan zijn aanbod de eis dat de VS zijn eigen raketten in Turkije zou verwijderen. Maar president Kennedy verwierp die laatste eis. Hij besloot publiekelijk alleen in te gaan op Chroesjtsjovs eerste aanbod. Beiden waren zich bewust van de vreselijke gevolgen als zij hun onderhandelingen niet vreedzaam konden beëindigen. Chroesjtsjov gaf toe. Na vijf bange dagen waarin de wereld aan de rand van een oorlog leek te leven, keerden de Sovjets hun schepen om. Een paar weken later waren de Sovjet- bases op Cuba ontmanteld, ondanks de hevige protesten van Castro. Drie maanden later werden de Amerikaanse raketten uit Turkije verwijderd. Wie had gewonnen? Gaf Kennedy teveel weg? Had Chroesjtsjov zich laten vernederen? Hadden ze allebei te fel gereageerd? of hadden ze juist wijs gehandeld en daardoor een nucleaire oorlog weten te voorkomen? Historici debatteren hier nog steeds over.
Nasleep van de Cuba crisis
De lessen die van deze crisis werden geleerd waren zeer verschillend. De Russen leerden dat ze in militair opzicht niet gelijk aan de VS konden zijn. Kennedy begreep dat hij minder fel van leer moest trekken tegen de SU.
Een jaar later ondertekenden beide supermachten in Moskou een verdrag over kernproeven. In 1964 werd Chroesjtsjov afgezet als secretaris-generaal van de Communistische Partij, misschien wel door de Cuba crisis. Tussen het Witte Huis en het Kremlin werd een directe telefoonlijn geïnstalleerd.